چهل دختران (چِل دخترون) وردنجان
شمال شهرِ ما ، چل دخترونس
بِه از میلاد و برجِ ، شِمیرونس
ابتدا نگاهی به عدد چهل داشته باشیم
در مورد عدد 40 شاید توجه به این ویژگی باشد که «چهل» بار تکرار کاری موجب ریشه دار شدن و ملکه شدن آن در وجود انسان می گردد و رمز و رازهایی در انجام آن هست مثل 40بار ختم ، چهل بار حدیث کساء ، چهل حدیث ، حضور چهل نفر مومن درتشییع جنازه و... و عددچهل در قرآن مجید (اربعین) و جزئیات بیشتری که کتاب ها درمورد آن نوشته شده است
وحتی در علم منفی 40 درجه یا «چهل درجه زیر صفر» تنها دمایی است که هم در سلسیوس و هم در فارنهایت با هم برابر است.
عدد 40 تنها عددی در زبان انگلیسی است که اگر آن را به حروف (Forty) بنویسید، تمام حروفش از نظر ترتیب الفبای انگلیسی پشت سر هم قرار می‌گیرد.
گاهی هم در محاورات به عدد «چهل» نگاهی ویژه شده؛ مثل اگر چهل سالم صبر کنی ... اگر چهل نفرمردهم بیاد ... کدام سیریه که نتونه چهل لقمه بخوره، چهل دفعه هم اگه بیای و بری... چهل بارم صداش کنی ... چهل تا مغازه را گشتم ... و ...
با توضیحی که داده شد خواستم عرض کنم خوانندگان گرامی روی بعضی موضوعات چهل که در جغرافیای ایران و جهان ازجمله «چهل دختران وردنجان» مطرح است خرده نگیرند؛ که آیا کسی این دخترها را شمرده ؟ مشخصه که جواب دادن مشکل است .
فقط آن چیزی که مسلم است گفتگوهای عُرفی است و اهمیتی که به عدد« چهل » داده شده واین که ( تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها )
***
چهل دختران وردنجان در دره ی کوه چهل دختران قرار گرفته و اگر بخواهیم در مورد آن توضیح بدهیم باید در دو قسمت الف - گفته ها و شنیده ها ، ب - دیده ها و گفته ها عنایت داشته باشیم
الف) گفته ها و شنیده ها
در تعریف چهل دختران وردنجان که یکی از کوههای بزرگ استان چهارمحال و بختیاری است و علت نامگذاری آن وجود تفرج گاهی به همین نام است روایت دارد:
روزی چهل دختر که از دست ستمکاران وظالمان حکومت حاکم به ستوه آمده فرار می کنند و تصادفاً در دره این کوه گرفتار و راهی برای خروج پیدا نمی کنند که گویا هرآن اسیرخواهندشد. لذا دختران که راهی برای نجات جان خود پیدا نمی کنند واز طرفی حاضربه تحمل ضلالت و خواری و خفّت نبوده و حاضر می شوند با گذشتن ازجان خود از دست متجاوزان فاسد و ظالمان حکومت رهایی یابند.
لذا از کوه استمداد طلبیده و بجای «یا هو»« یا کوه » می گویند. کوه هم دهان باز کرده و هرچهل نفر را در خود جای می دهد تا ازدید ماموران مخفی باشند.
ماموران حاکم تحت هیچ شرایطی منطقه را خالی نکرده و در لابلای سنگ ها و پستی بلندی های کوه دنبال آنان می گردنداما کسی را پیدا نمی کنند.
تا این که به اراده خداوند عمر دختران به پایان رسیده و در کوه دفن می شوند و بجای هرکدام درختی سبز می گردد.
عده ای هم معتقدند وقتی این چهل دختر به غار این کوه رسیدند رفتند داخل و به کوه پناهنده شدند که قسمتی از دهانه غار به هم چسبیده وراه برای ورود ماموران غیر ممکن می شود از این لحاظ به غاری که سمت راست چهل دختران قرار دارد زیارتگاه گفته می شود.
این روایت خیلی به روایت چهل دختران افغانستان که روایت واقعه تلخ و دردناک چهل دختر هزار ارزگانی که پس از مبارزه قهرمانانه با لشکر سفاک عبدالرحمان راه گریزی نداشتند، تن به اسیری و تجاوز نداده و از بلندای کوه‌ی خود را پرت کردند دارد.
عماد رسولی کارگردان افغانستانی ساکن ایران و سازنده (کوه چهل دختر) چنین می گوید «وقتی درمورد چهل دختران (افغانستان)مطالعه کردم متوجه شدم چه داستان غم انگیزی است و چه داستان زیبایی است که متاسفانه به فراموشی سپرده شده است. از طرفی برخی تلاش دارند این را بقبولانند که این واقعه اسطوره سازی بوده و حقیقت ندارد در حالی که این واقعه در حقیقت رخ داده است. به همین دلیل اصرار داشتم که این تئاتر به نمایش در بیاید.
همانطور که در بالا اشاره کردیم ( گفته ها و شنیده ها را می گوییم ) قصد اسطوره سازی و بزرگ نمایی هم نداریم.
لذاقصد داریم حرفهایی که گفته شده را منتشر کنیم تا بقیه هم بدانند . ولااقل وجه تسمیه کوه توضیح داده شود .زیرا زمانی مورد بازدید اهالی روستاهای هم جوار و حتی استان های هم جوار بود که متاسفانه به علت عدم امکانات لازم این روند ادامه پیدا نکرد.
ب) دیده ها و گفته ها
در این قسمت مستند صحبت می کنیم
آنچه طی سالیان سال دیده شده و روایت می شود و بزرگان و سالمندان وردنجانی (هم اکنون) به آن اعتراف دارند عبارتند از:
1 – درخت بَرْگِه بَند یا ( بَلْگِه بَند )
در دامنه ی این کوه مخصوصاً دره چهل دختران و دره مجاور که دره فِرَخِه (دره گشاد) نامیده می شود، درخت هایی جنگلی ونایاب وجود داشته که دیگر جاها مشاهده نشد ، این درختان برگهایی مثل برگ وخوشه های عدس داشتند. که به آن درختها بَرْگِه بند یا به گویش وردنجانی ( بَلْگِه بَند ) می گفتند.
این درختان جنگلی که تا اوایل 1330 وجود داشتندو براثرعوامل طبیعی خشک شدند، آنطور که راویان و ریش سپیدان می گویند بریدن این درختان که سفت چوب هم بودند توسط یک نفرامکان نداشت و با اره نجّاری دو سر توسط دو مرد بریده می شد و زمستان هادر بخاری های دبستان سوزانده می شد .
آخرین درخت این کوه در دره فرخه وجود داشت که توسط شخصی از اهالی آبادی که هنوز هم درقیدحیات است از ریشه کنده شد و جهت کاشت و نگهداری به خانه مسکونی خود انتقال که متاسفانه خشک شد و برای همیشه نسل این درخت نابود گردید .
2- اِشکَفت
اشکفت یعنی غار و رخنه کوه ، در قسمت میانه سمت چپ کوه چهل دختران قرار دارد که فاصله زیادی با چشمه و تنها درخت باقیمانده چنار چهل دختران ندارد و هم اکنون قابل مشاهده است .
3- غار چهل دختران (زیارتگاه)
این غارسمت راست چهل دختران قرار دارد و آب چشمه در صورتی که جاری باشد از پایین این غارکوچک عبور می کند.
برای ورودبه این غارکه شباهت زیادی به غار حرا دارد باید از صخره ای بین دو تاه سه متر بالا رفت.
آنجا برای تجمع حداکثر سه یا چهار نفر بیشتر وجود ندارد.
قسمت ورودی کمی باز و ته آن تنگ و تنگ تر می شود که کسی تا کنون موفق به دیدن ته این غارنشده البته ورود افراد تا حدود دومتر بیشتر امکان ندارد .
ابتدای غار بدنه ای ازکوه بصورت عمودی و بسیار صاف و صیقلی وجود دارد که اهالی محل ریگی پهن و کوچک را به سطح آن سایش می دادند تا بچسبد و اعتقاد داشتند اگر سنگ بچسبد حاجت آنان برآورده می شود. (یا مجیب الدعوات )
تا نیمه های دهه 70 (1370تا1375) زائرانی که کم هم نبودند ، به قول خودشان و بخاطر صداقتی که داشتند حاجت روا شده بودند ، ضمن این که در چهل دختران آش نذری می پختند ، هدایایی از قبیل قالیچه های کوچک دراندازه های مختلف که حداکثرطول و عرض آن به 25 ×15 می رسید و اغلب کوچک تر حتی به اندازه کف یک دست و یا پارچه های سبز که بعضی متبرک به زیارتگاه های مثل کربلا ، نجف ، امام رضا (ع) و ... و یا پارچه هایی که باسوزن دوزی ، یا تکه دوزی ، به اسماء الهی و یا اهل بیت عصمت و طهارت علیهما السلام نقش بسته و تزئین شده بود و یا مهر و تسبیح و سجاده (جانماز) درغارآویزان و هدیه می کردند .
4- سفره نان و چانه خمیر
روی بام این اشکفت سنگی بسیار صاف و مسطح وجود دارد که مثل سفره نان یا یک بُقچه می باشد که جای چند چانه خمیر رو یآن باقی است و نزدیک آن سنگی دیگر که حکایت از تغار سنگی و همچمین گودالی که شباهت به تنور داشت و این قسمت براثر گذشت زمان و عوامل طبیعی رو به تخریب می باشد.
5- فر رفتگی زانوی شتر در سنگ
بالای سر غارکوچکی که در سمت راست درخت چنار وجود دارد ، سنگی بسیار بزرگ است که تماشاگر هر لحظه فکر می کند این سنگ درحال سقوط است و با نگاه کردن به این سنگ ترسی در دل بیننده ایجاد می شود . قدما چنین می گفتند که تعدادی زائر در پایین این غار حضور داشتند که سنگ ازجای کنده می شود وهرلحظه امکان دارد جمعی را به هلاکت برساند ، لذا شتری از غیب ظاهر شده و با دو زانوی خود به سنگ زده و سنگ را از سقوط باز می دارد و به این ترتیب زوار نجات می کنند ، که پس از سال های متمادی هنوز جای دو زانوی شتر در سنگ به وضوح دیده می شود .
6 - چنارهای چهل دختران سه درخت تنومند بسیار قدیمی و کهن بودند که نسل اندر نسل درمورد آنان تعریف کرده اند و سایه ای برای دهها خانوار ایجاد می کرد تا مسافران و بازدید کنندگان زیر آنها استراحت کرده و از آفتاب داغ درامان باشند ، متاسفانه اکنون فقط یک درخت باقی مانده (درمورد قدمت درختان متاسفانه تا کنون هیچ تحقیقی صورت نگرفته یا لاقل من نمی دانم .
دراینجا لازم می دانم به اطلاعاتی درمورد درخت چنار عرض کنم که کوتاهی مسئولین وردنجان یا مسئولین استان چهارمحال و بختیاری می رساند .
مسئول هم کسی نیست که مسئولیت اداری و عنوان داشته باشد. بلکه هر فردی که احساس مسئولیت کند مسئول است وهرکه ادعای فهم بیشتری دارد مسئول تر
آیا می دانید کارشناسان عمر درخت چنار ماهان در استان کرمان را 5000 سال تخمین زده اند ؟
آیا می دانید درخت چناری در شهر خامنه در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که عمر آن به 1700 سال تخمین زده شده است ؟
آیا می دانید درخت کهنسال چنار در روستای نخور ترکمنستان است که عمری 1500 ساله دارد؟
آیا می دانید درخت چنار در مناطق مختلف ایران به‌ویژه در مناطق پرآب به عنوان درخت مقدس شناخته می‌شود؟
این درخت در نزد ما ایرانی ها درختی مقدس می باشد. چنانچه در قدیم الایام در کنار آتشکده ها درخت چنار می کاشتند یا آتشکده ها، مساجد و سایر بقایای متبرکه را در کنار درخت چنار احداث می کردند.
علیهذا با توجه به این که سه درخت تنومند چنار در کوه چهل دختران وردنجان از بین رفتند متاسفانه هیچ اقدامی برای قدمت تنها درخت چنارباقی مانده صورت نگرفته است
7- چشمه چهل دختران
این چشمه آبی بسیار صاف و زلال داشت که انسان هیچگاه ازخوردن آن سیر نمی شد که متاسفانه تاثیر خشک سالی آب چشمه را به حداقل آب و حداقل زمان رسانیده است .
قدما اعتقاد داشتند هرچه مسافر و به قول وردنجانی ها زائر بیشتری در چهل دختران جمع می شد آب چشمه هم بیشتر می شد.
و بعضی از اهالی روی این موضوع قسم می خورند و به وضوح دیده اند.
8- ایوان اصلی و سکوهای محل استراحت
ایوان اصلی چهل دختران که با پشتکاری و همیاری مردم قدیم وردنجان از سنگ های موجود و خاکریزی دره صورت گرفته و چند سکوی خانوادگی سال های سال استمورد بهره برداری قرار می گیرد.
9- اِسِیْل یا حوض آب
این حوضکمتراز 50 سال پیش (بادرنظرگرفتن تاریخ این پست ) با سنگ و سیمان ساخته شد تا برای آبیاری درختهای بادام که زمانی حدود 40 درخت بودند استفاده شود .
10- نوری ساطع از چهل دختران
تا همین سال های اخیر که شهر چراغانی نبود و امکان دید بهتر و بیشتری وجود داشت یک روشنایی مدور که به نور مهتاب شباهت داشت بالای چهل دختران سالی یک یا دو مرتبه دیده می شد ، که ابتدا پر رنگ و به مرور زمان دایره آن گسترده تر وکم رنگ تر می شد تا به مرور زمان محو شود ، در تحقیقی که بعمل آمد هم اکنون سالمندان اهل آبادی که این نور را مشایعت کرده اند به روئیت این روشنایی اذعان دارند .
قل سیرو فی الارض ...
ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ